From Russia without love

Rusland heeft geen goede naam, en iedereen snapt dat dit zeker vandaag door de oorlog in Oekraïne nog enorm is verslechterd. Oorlog is en blijft een verschrikkelijk slecht en mensonterend bedrijf. Voor het aangaan van deze oorlog door Rusland is dan ook geen enkel goed of steekhoudend argument te noemen, maar voor de Oekraïne is het onontkoombaar. Wat een vreselijk menselijk leed, nog afzien van het leed voor dieren en natuur, de ongelooflijke vernietiging van huizen, gebouwen, noodzakelijke infrastructuur en cultuur. Dit is het Kremlin zwaar aan te rekenen. Maar in een antwoord op de vraag wat deze oorlog zegt over de Russische burgers verslik je je al gauw.

Hebben wij zicht op de ‘gewone’ Russische burger? Je kunt natuurlijk verhalen horen over Russische vakantiegangers die zich grof gedragen in bijvoorbeeld Turkse vakantieresorts, maar zulke verhalen kun je ook lezen over Britse jongeren in reisgidsen over Rhodos of over raftende Nederlandse jongeren in de Ardennen. Maar ze betekenen niet dat ‘de’ mensen uit deze landen niet deugen. We weten wel dat Rusland een ongelooflijk uitgestrekt land is, waarin de welvaart en de macht geconcentreerd is in een paar grote steden. Het draagvlak voor de huidige president vind je bij de beter gesitueerde oligarchen en hoge militairen. De afstand tussen de heersers en gewone burgerij is echter groot en wordt nog groter doordat betrouwbare informatie wordt beknot of gemanipuleerd.

De geschiedenis laat zien dat de Russische bevolking eeuwen van slavernij heeft meegemaakt. Denk aan de onderdrukking door het tsarisme en de bourgeoisie, maar ook aan de vreselijke revolutie in de jaren 1917 tot 1921 en daarna, deels overlappend met de Eerste Wereldoorlog. De intriges van Trotski, Lenin en daarna Stalin werden begeleid met argumenten van vrijheid en gelijkheid, maar het bolsjewisme en het communisme brachten uiteindelijk onderdrukking van een andere soort, vaak nog sterker, wreder en afschuwelijker. Wat je dan ziet is een volslagen ontaarding, een groeiend onderhuids en ondergronds verzet. Manschappen die de ellende van loopgraven, honger en onderdrukking door de legerleiding niet meer pikten schoten hun officieren dood, liepen over naar de vijand of vroegere eenheden, in een spoor van moord, plundering, verkrachting en aanverwante ellende.

Oorzaken voor het falen van het Russische oorlogsbedrijf lagen vaak in het over de militaire deskundigheid heengrijpen door politieke leiders (dat deden Trotski, Lenin, Stalin en later ook Hitler), het lomp inzetten van mensen zonder een goede strategie, gebrek aan deugdelijk materieel, warme kleding, voedsel en zorg voor de soldaten. Dat gebeurde tijdens de Eerste Wereldoorlog, herhaalde zich in de Tweede, en nu weer. Het Russische leger werd begin deze eeuw heropgebouwd met sterke budgetten. Toch liet de invasie in de Donbas ingrijpende gebreken zien: winterbanden bleken verramsjt voor Chinese troep, stokoude granaten explodeerden te vroeg of niet, veldrantsoenen bleken van ver over de houdbaarheidsdatum e.d., de legerleiding faalde. *) Westerse experts verbazen zich over dit falen van zo’n sterk, met ultramoderne middelen uitgerust leger.

De breuken in het draagvlak voor de oorlog en de steun aan Poetin worden steeds groter. Verzet groeit nu steeds meer mensen in de gaten hebben dat het niet maar een speciale militaire operatie is maar een smerige oorlog. Veel van de sneuvelende Russische militairen zijn de zonen van gewone burgers in achterafdorpen en streken. Het ongenoegen broeit, hoe riskant het ook is om je daarover openlijk te uiten. Er zijn in een oorlog waarvan het einde nog niet in zicht is nu al veel lessen te trekken. De eerste is dat het erop lijkt dat er uit de geschiedenis juist geen lessen worden getrokken. Maar belangrijker lijkt me het gebrek aan motivatie en draagkracht. Aan de Oekraïense kant is er een enorm sterke motivatie om onder een buitengewoon inspirerende leider het onrecht te keren. Aan de Russische kant wordt het morele faillissement van een oorlogszuchtige dictatuur zichtbaar.

Triest dat veel Russische burgers daarvan geen goed beeld kunnen en mogen ontwikkelen. Het lijkt erop dat zij evenals hun medemensen in Oekraïne nog lang de vreselijke gevolgen van deze oorlog moeten ondergaan. Het geeft een machteloos gevoel dat gewone mensen met behoefte aan rust, veiligheid en een menswaardig bestaan zo worden geknecht en misbruikt. We kunnen slecht hopen en bidden dat er snel een keer komt in dit vernietigende, nietsontziende en liefdeloze proces.

Ton van Leijen (avanleijen@lijbrandt.nl)

*) Deze gegevens ontleen ik aan een interview met de Britse historicus Mark Galeotti n.a.v. zijn boek Poetins oorlogen. Van Tsjetsjenië tot Oekraïne 2023. Fascinerend is ook het boek Rusland – revolutie en burgeroorlog 1917-1921 door Antony Beevor, 2022.