Het maakt wel wat uit …

Met een half oor zat ik vorige week naar het achtuurjournaal van de NOS te luisteren. Natuurlijk ook weer over de verkiezingen. Ineens was daar de uitspraak dat de helft van de mensen nog niet weet op wie ze gaan stemmen. Die zin bleef hangen. Even schrok ik: als dat niet verandert, stemt dan de ene helft voor de andere helft van Nederland? Als je dit letterlijk neemt dan klinkt dit niet gezond. Mooi dat de andere helft wel gaat stemmen, maar wat betekent dat voor die eerste helft? Gaat de helft van de Nederlandse kiezers straks bepalen wat de andere helft moet ‘slikken’? De werkelijkheid is natuurlijk genuanceerder.

Het opkomstpercentage van de TK-verkiezingen in 2021 was 78,7%, als we dit weer willen bereiken moeten de niet-weters dus snel beslissen. Evengoed zal de uitkomst alle kanten op kunnen gaan. Maar het zijn slechts peilingen en we zien bijna dagelijks verschuivingen. Is de BBB op z’n retour? Blijft de Groenlinks/PvdA-combinatie steken? Wat gaat de toegenomen kritiek met de NSC doen? Blijft de VVD zo stabiel terwijl juist deze partij onder kritiek stond bij grote dossiers als aardbevingsschade en toeslagenaffaire? Zouden de onzekerheden over de veranderingen binnen andere partijen en de versplintering mensen juist verleiden om toch maar bij iets bekends te blijven? Deze dagkoersen maken het spannend.

We zien ontwijkingsgedrag. Over stikstof en pfas hoor je weinig, terwijl iedereen weet dat deze onderwerpen keihard terugkomen na de verkiezingen. Maar nieuwe thema’s vechten nu om voorrang zoals bestaanszekerheid en woningbouw. De gezichten van de lijsttrekkers en hun imago blijken ook nu weer enorm belangrijk te zijn. Daarachter ligt een andere factor, waarschijnlijk de belangrijkste, namelijk het ongrijpbare sleutelwoord: vertrouwen. Straatinterviews laten veel negativiteit zien: het maakt toch geen moer uit of je stemt, ze beloven gouden bergen maar er verandert toch niks enz.

Maar wie wantrouwen als basishouding hanteert geeft verbetering geen kans. Een ontdekkende conclusie van de filosoof Martin Buber (1878-1965) luidt: Een mens in crisis vertrouwt vaak niet meer op het gesprek, omdat de belangrijkste voorwaarde daartoe – het vertrouwen – voor hem teloor is gegaan. Hoe herkenbaar! Toch hoop ik dat mensen wèl het gesprek aangaan en de kans aangrijpen om hun eigen ideaal stem te geven. Doe je het niet, dan verspeel je ook het recht op kritiek of klagen op wat er na de verkiezingen tot stand komt. Doe je het wel, dan volg je je geweten en laat je zien je toch mee-verantwoordelijk te voelen voor ons land. Zelfs als je idealen naderhand niet goed uit de verf komen. Onderschat ook niet het effect van landelijke politiek op onze lokale politiek.

Geen enkele volksvertegenwoordiging of kabinet is volmaakt, en je ontkomt niet aan compromissen, haalbaarheidsafwegingen, gelegenheidscoalities. Maar je democratisch recht verwaarlozen is schadelijk voor jezelf en belast je eigen geweten. We moeten altijd bereid zijn nieuwe coalities een kans te bieden, te beginnen met het vertrouwen via je unieke stemrecht. Om nog een andere Martin (Luther King) te citeren: als je vertrouwen hebt, hoef je niet de hele trap te zien om de eerste stap te zetten. Dus ik hou vol: kies voor inhoud, stem op een integere kandidaat, schenk vertrouwen.

Ton van Leijen (avanleijen@lijbrandt.nl)